In 2003 had de Wereldgezondheidsorganisatie WHO haar zaken niet goed op orde bij de SARS-epidemie. Inmiddels is vrijwel alle kritiek verstomd.
Toen de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) op 23 april lucht kreeg van een mogelijke epidemie in Mexico, werd het crisiscentrum in de kelder van het hoofdkwartier in Genève nog diezelfde nacht bemand. Honderd wetenschappers begonnen het virus te bestuderen, dag en nacht, in rechtstreekse verbinding met WHO-kantoren en ministeries van Volksgezondheid verspreid over de hele wereld.
De volgende dagen vlogen WHO-experts naar Mexico, verhoogde de WHO haar voorraad virusremmers en verplichtte de organisatie alle landen ter wereld verdachte ziektebeelden op te sporen en te melden. De ‘internationale noodtoestand voor de volksgezondheid’ werd uitgeroepen, en het alarmniveau opgetrokken van drie naar vier en vijf.
‘De wereldwijde reactie in die eerste tien dagen was opmerkelijk’, zei de Amerikaanse volksgezondheidsexpert Michael Osterholm onlangs in The New York Times. ‘Een groot deel van de eer daarvoor komt toe aan de WHO.’
Zulke lovende woorden krijgt de WHO sinds de uitbraak van de Mexicaanse griep geregeld te horen. Dat was wel eens anders. Na de SARS-epidemie in 2003 regende het kritiek. Toen reageerde de VN-organisatie te traag en wist zij geen toegang te krijgen tot China, dat de ernst van de epidemie minimaliseerde – met ongecoördineerde maatregelen en 800 doden tot gevolg.
Het was aanleiding voor een grootscheepse hervorming, waaruit een veel machtiger WHO voortkwam. De VN-organisatie kan landen nu in geval van nood verplichten informatie te geven over ziektepatronen, experts van de WHO toe te laten, internationale reizen te verbieden, quarantaines uit te vaardigen of het handelsverkeer aan banden te leggen.
Om politieke bemoeienis uit te sluiten van de 194 lidstaten, die de WHO grotendeels financieren en beducht zijn voor dergelijke, economisch vaak schadelijke maatregelen, worden die maatregelen uitsluitend door wetenschappers genomen. Meer bepaald door de directeur-generaal, die zich laat adviseren door anonieme wetenschappers, maar persoonlijk alle maatregelen bepaalt.
‘Dat is ongeëvenaard, het geeft de directeur-generaal echte politieke en economische macht’, zegt David Fidler, professor internationaal recht aan de Universiteit van Indiana en WHO-adviseur. ‘Eigenlijk heeft de directeur-generaal een uitvoerende macht die vergelijkbaar is met die van de VN-Veiligheidsraad. Alle landen beseffen dat wetenschappelijk toezicht heel belangrijk is voor de wereldgezondheid.’
De huidige directeur-generaal van de WHO, de Chinese arts Margaret Chan (61), wordt dan ook gezien als ‘de machtigste persoon in de geschiedenis van de wereldgezondheid’. Opmerkelijk voor iemand die besloot een studie medicijnen te volgen omdat haar vriendje dat nu eenmaal ook deed, en bij haar toelatingsgesprek werd geadviseerd huisvrouw te blijven.
Na haar studie maakte Chan carrière op het gezondheidsdepartement in Hongkong, waar in 1997 en 2003 een vogelgriep- en SARS-epidemie uitbraken. Chan ontpopte zich tot een harde tante die 1,4 miljoen kippen en eenden liet slachten, wat achteraf de redding bleek.
Het waren die ervaringen die haar inspireerden tot haar krachtdadige reactie op de Mexicaanse griep. Maar nu – zeker in Europa – de Mexicaanse griep minder ernstig lijkt dan verwacht, komt ook de eerste kritiek op de WHO. Want door het alarmniveau te verhogen van drie naar vijf schiep de WHO ook een atmosfeer van angst, zeggen critici, terwijl het alarmniveau niets zegt over de ernst van het virus, maar enkel over de geografische spreiding.
Hoewel sommige experts erkennen dat het alarmsysteem beter kan, verdedigen ze de verhoging van het alarmniveau. ‘Je moet de Mexicaanse griep niet bagatelliseren,’ zegt de Nederlandse viroloog Ab Osterhaus. ‘Het griepvirus lijkt misschien mild, maar dat was het Spaanse griepvirus ook in het eerste half jaar.’ Uiteindelijk stierven in 1918 en 1919 tientallen miljoenen mensen aan dit virus.
‘Het is makkelijk achteraf praten’, zegt Fidler. ‘Dankzij de verhoging van het alarmniveau en het onderzoek dat daardoor in gang werd gezet, weten we nu meer over het virus dan we anders ooit zouden hebben geweten.’
Bron: De Volkskrant, Leen Vervaeke
Lees ook:Vogelpestexpert topvrouw WHO
Lees ook:Nieuwe WHO-baas waarschuwt voor vogelgriep
Lees ook:‘Mexicaanse griep nog niet op hoogtepunt’
Lees ook:Verdere verspreiding griep onvermijdelijk
Lees ook:Wie is Ab Osterhaus?